TÜKÜRÜK VE DİŞ ÇÜRÜĞÜ

Ağız içinde farklı bezlerden salgılanan tükürükle, ağızdaki dokular ıslatılarak konuşma, yeme ve yutkunma gibi fonksiyonlar kolaylaştırılır. Dişlerin ve ağız mukozasının korunmasına da yardımcı olan tükürük, çoğunlukla, dudak, yanak, damak ve bademcik bölgelerindeki parotis, submandibular ve sublingual bezlerden salgılanır. Tükürük sıvısında, gıda ve epitel doku artıkları ile mikroorganizmalar bulunur. Yaratılışında sayısız hikmetler olan tükürüğe, dişin çürümesine mâni olma ve yeni başlayan diş çürüklerini iyileştirme vazifesi verilmiştir.

Diş çürüğüne, bakteriler sebep olur. Bu bakteriler, önce anneden bebeğe bulaşarak ağza yerleşir. Annenin tükürüğündeki bakteri miktarı ile çocuğun tükürüğündeki bakteri miktarı ve çocuktaki çürük aktivitesi arasında bağlantı vardır. Çürük âmili bakteriler, ağza yerleştikten sonra bunların ağız ortamından uzaklaştırılması çok zordur.

Tükürük akış hızı, tamponlama tesiri ve diş çürüğü
Tükürüğün diş çürüğüne mâni olmasındaki rolü, diş yüzeyini yıkayarak temizlemesidir ki, buna tükürük temizliği denir. Umumî mânâda, tükürük akış nispeti ne kadar yüksekse, diş yüzeyi o kadar iyi temizlenir ve yine o kadar yüksek tamponlama kapasitesine sahiptir. Tükürük miktarındaki azalmanın en mühim neticelerinden birisi de diş çürüğünde görülen artıştır. Bu durumda çürük lezyonları çok hızlı ilerler ve normalde çürük oluşması beklenmeyen diş yüzeylerinde bile çürümeler meydana gelir. Tükürükte bikarbonat, fosfat ve protein olmak üzere üç farklı tamponlama sistemi vardır. Bu sistemler diş yüzeyinde çürük oluşturan veya çürüğün ilerlemesine sebep olan asidik ortamın ortadan kaldırılmasına yardımcı olur. Çürük âmili bakteriler, karbonhidratları fermente ederek laktik asit, asetik asit ve formik asit gibi organik asitleri üretirler ve diş yüzeyindeki ortamı asidik hâle getirirler. Toplam tükürük tamponlama kapasitesine en fazla katkıyı, bikarbonat tamponlama sistemi sağlarken, fosfat ve protein tamponlama sistemlerinin katkısı daha düşüktür. Çiğneme ve yeme esnasında tükürüğün tamponlayıcı tesiri, en üst seviyelere çıkar. Tükürük akışı azalırsa, tamponlama tesiri de azalır ve mikroorganizmaların asit ataklarına karşı tükürüğün savunma gücü zayıflar. Yapılan araştırmalarda tükürük akış miktarı ve tamponlama tesiri ile hastanın çürüğe hassasiyeti arasında ters bir münasebet olduğu gösterilmiştir. Tükürüğün tamponlama tesiri, hormonal ve metabolik farklılaşmalara bağlı olduğu gibi ferdin genel sağlık durumundaki değişikliklerden de etkilenir. Tamponlama tesiri, kadınlara göre erkeklerde daha yüksektir.

Tükürük içerisindeki inorganik elementlerin diş yüzeyine çökelmesi
Tükürük ile diş arasında sürekli bir iyon alışverişi vardır. Ortam asidik hâle geldiğinde diş yüzeyinden kalsiyum ve fosfat kristalleri çözünürken (demineralizasyon); ortam nötr veya bazik hâle geldiğinde ise, tükürük içindeki kalsiyum ve fosfat kristalleri tekrar diş yüzeyine çökelir (remineralizasyon). Remineralizasyon sayesinde çürük engellenebilir ve hattâ yeni başlayan çürükler geriye döndürülebilir, başka bir ifade ile tükürük dişte oluşan çürük hasarını tamir edebilir. Ancak bu iyon alışverişi sanıldığı gibi kendiliğinden gerçekleşmez, tükürük içerisindeki birtakım tükürük proteinleri (staterin, asidik PRP, sistetin ve histatin) vasıtasıyla kontrol edilir.

Tükürükteki bakterileri toplayan proteinler
Aglutinin, amilaz, staterin, müsin, asidik PRP ve tükürük imunoglobulinleri gibi tükürük proteinlerinin ağız içerisindeki çürük yapıcı bakterileri bağlayabildiği gösterilmiştir. Bu proteinler, tükürük içerisinde sıvı hâlde bulunduklarında, tükürük içerisinde yüzer hâlde bulunan çürük âmili bakterileri birbirine yapıştırırlar ve koca bir bakteri yumağı hâline getirirler. Bu fonksiyon, bakterilerin ağız içerisinden uzaklaştırılmasını kolaylaştırır ve hızlandırır.
Tükürük içerisindeki antimikrobiyal proteinler ve tabiî savunma faktörleri, peroksidaz sistem, lizozim, laktoferrin ve histatin’dir. Bu proteinler:

— Bakteri ve mantarların büyümesine mâni olur.
— Bakterilerin glikoz almasını ve glikoz metabolizmasını bozduğundan bakteriler beslenemez.
— Bakterileri topladığından, ağızda atılmasını kolaylaştırdığından ağız içindeki çürük âmili bakteri sayısı azalır.

Tükürük içindeki antimikrobiyal savunma sistemlerinin birçoğu; gözyaşı, süt, gastrointestinal sıvılar gibi diğer vücut salgılarındaki antimikrobiyal savunma sistemleri ile benzerlik gösterir. Bilhassa lizozim, laktoferrin ve peroksidaz az veya çok bütün salgılarda mevcuttur.

Hususi savunma faktörleri ve diş çürüğü
İmmunoglobulinler (IgG, IgM, IgA ve ifrazî IgA) ağız florasına karşı özel tükürük savunmasının temelini oluşturur. Tükürükteki immunoglobulinlerin çoğunu, ifrazî IgA teşkil eder. Bunlar tükürük bezleri içerisindeki plâzma hücreleri tarafından üretilir, ağız içerisinde mikroorganizmaların dişe tutunmasına mâni olup mikroorganizmaları birbirine yapıştırarak uzaklaştırılmasını kolaylaştırır. Ayrıca bakterilerin fagositozunu da kolaylaştırırlar.

Günümüzde diş çürüğü birçok yönden derinlemesine araştırılmış ve önemli bilgiler elde edilmiştir. Ancak etiyolojik faktörler ve çürük âmili bakteriler aynı olmasına rağmen, niçin bazı insanların dişleri kolaylıkla çürürken bazılarınınki çürümediği henüz tam olarak anlaşılamamıştır. Her insana verilmiş tükürük yapısı ve miktarındaki farklılıkların, çürümeye dirençliliğe veya yatkınlığa sebep olup olmadığı, araştırılması ve üzerinde uzun uzun düşünülmesi gereken bir konudur.
SIZINTI DERGİSİNDEN ALINTIDIR.