NEBEVI BIR UYGULAMA: HACAMAT

Bütün peygamberler hem mânevî hem de maddî hayatta rehber insanlardır; onların tavsiyeleri, hâl ve hareketleri hikmet eksenlidir. Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) kalb ve gönüllerin tabipliğini yaparken, hekimlikte de ufuk açıcı ve önder konumdaydı. O (sallallahu aleyhi ve sellem), bugün için hikmetleri yeni anlaşılmaya başlanan, tıbb-ı nebevî ismiyle bilinen birçok tedavi usulünün öncüsüdür. Nebevî metotlardan biri olan fakat hikmetleri az bilinen korunma ve tedavi maksatlı kan aldırmanın da (hacamat) bugünün ilmî metotlarınca ele alınması ve hikmetlerinin araştırılması gerekmektedir. Peygamberimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem), sıkça uyguladığı hacamat, beş vakit namazın hediye olarak gönderildiği Miraç'ta Cebrail Aleyhisselâm tarafından hem kendisine, hem de ümmetine tavsiye edilen bir şifa vesilesidir (Tirmizi, Tıbb 12, 2054). 

Hacamatın yapılışı ve tarihi hakkında Türkçe yazılmış sınırlı sayıda araştırma vardır. (Yeni Ümit, 92). 

Hacamat nasıl ve ne zaman yapılır 

Halk arasında yanlış bir tabir olarak sırt bölgesinde ağrıyan yerlere kupa çekme şeklindeki masaj uygulamaları bazıları tarafından kuru hacamat olarak isimlendirilse de, gerçek hacamat, Peygamber Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) yaptığı ve ümmetine tavsiye ettiği vücuttan kan akıtılarak yapılandır. Hacamatın ayın çekim gücünün artması münasebetiyle kameri ayların on yedi, on dokuz ve yirmi birinde yapılması tavsiye edilmiştir (Tirmizi, Tıb, 12; Ebû Dâvud, Tıb, 5).

Vücut üzerinde hacamat yapılabilen sahaların, akupunktur için de enerji dengeleme yerleri olduğu kabul edilmektedir. Bu maksatla iki kulak hizasındaki başın arka sahası, omuzun altındaki ve iki kürek kemiği arasındaki saha, kuyruk sokumu üzeri ve ayak bileklerinin iç tarafı gibi yerlerde hacamat tatbik edilmektedir. Sağlığın muhafaza edilmesi maksadıyla hacamat yaptıran ve hacamatı tavsiye eden Resul-i Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ashabının baş (Buhari, Tıb 13; Müslim, Musakat 62, 63), iki omuz arası (Ebu Davud, Tıb 4; İbn Mace, Tıb 21), kürek kemikleri arası (Ebu Davud, Tıb 4; Tirmizi, Tıb 12), kuyruk sokumu ve ayağın üstünden (Buhari, Tıb, 14, 15; Ebu Davud, Menasik, 35, Tıb, 4,5) hacamat yaptırdıkları rivayet edilmektedir.

Hacamat için çizik atmada kullanılan hacamat zembereği veya hacamat bıçağı ile içine kanın dolması için steril fanüs/kap kullanılır. Hacamat yapılacak sahaya zemberek ile küçük çizikler atılır. Bir kupa içinde yakılan pamukla veya vakumlu pompa vasıtasıyla havası boşaltılan hacamat fanüsleri, çiziklerin atıldığı sahaya yerleştirilir. Neticede negatif basınç tesiriyle vakumlama gerçekleşir ve akıcılığı az olan deri sathına yakın sahadaki kan ile dokular arasındaki sıvıda biriken atık maddelerin fanüs içine doğru şişen deri bölgesinde toplanması sağlanır. Tabiî ki hacamat sırasında steril eldivenlerin giyilmesi, malzemelerin sterilize edilmesi, kesici âletlerle yapılan çizme işlemlerinin derin olmaması, hacamatı müteakip antiseptik krem kullanılması, işlem öncesinde kan basıncının ve nabzın ölçülmesi dikkat edilmesi gereken hususlardır.

Araştırmalar, hacamatın faydalarını gösteriyor. 

Hacamat hakkında gerçekleştirilen ilmî araştırmalar sayı ve muhteva olarak yeterli değildir. Hacamatın tesirli olduğu bazı hastalıklar şimdilik baş ağrısı/migren, bel ağrısı; karpal tünel sendromu adı altında kol ve el ağrıları; tansiyon, virülent selülit ve fertilite ile sınırlıdır.

Bel ağrısı ve el ile kol ağrılarıyla karakterize 'carpal tunnel syndrome' hastalığının iyileşmesinde, hacamatın tesirli olabileceği tespit edilmiştir. Ayrıca migren ve migren karakterinde olmayan baş ağrısı tedavisinde de olumlu neticeler alınmıştır. Alireza ve arkadaşları, baş ağrılarının % 66'sında, Duo ve arkadaşları ise hacamat ve akupunkturun birlikte uygulaması ile 100 migren vakasının 94'ünde iyileşme olduğunu tespit etmişlerdir. Azizkani ve arkadaşları hacamat yapılarak 85 migren vakasının % 91,8'inde, 65 migren olmayan baş ağrısı vakasında ise % 89 iyileşme olduğunu dile getirmiştir. Birmingham Alabama Eyalet Üniversitesi ve İran Kermanşah Üniversitesi işbirliği ile hacamatın yüksek tansiyon ve migren üzerine tesirlerinin araştırıldığı çalışmalarda da benzer neticeler elde edilmiş, tansiyon hastalarının % 66'sı ile migren hastalarının % 94'ünde başarı elde edilmiştir. 

LDL kolesterol olarak bilinen kötü kolesterol, fazla olması hâlinde, damar iç çeperlerinde birikerek kalb rahatsızlıklarına sebep olabilir. Uzun süreli tekrarlanan kan bağışlarının kan lipid seviyelerini düşürücü tesirleri sebebiyle, kalb ve damar hastalıklarının görülmesini engelleyici olabildiği bilinmektedir. Meselâ Gemfibrozil gibi kandaki kolesterol seviyesini düşürücü ilâçların tekrarlanan kan bağışları ile birlikte uygulanması, ilâçların yalnız başına uygulanmasına nazaran kolesterol, kötü kolesterol ve trigliserid seviyelerini düşürmede neredeyse iki kat daha tesirli olabilmektedir (Kumar, 1994). Normal kan bağışından farklı olarak, hacamatın da kolesterol, trigliserid gibi kan değerleri üzerinde tesirli olup olmadığına dâir bazı araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Niasari ve arkadaşlarının 2007 yılında hacamatın kandaki lipidler (LDL, HDL, trigliseritler gibi) üzerindeki tesirlerini belirlemek maksadıyla yaptığı ve aynı zamanda hacamat yapmanın normal kan bağışı ile kıyaslandığı çalışma da bunlardan birisidir. Araştırmacılar herhangi bir hastalığı bulunmayan 47 adet gönüllü insanın 23'üne hacamat uygulamışlardır. Hacamat anında 24 fertten de toplardamardan (venöz) kan alınmıştır (normal kan bağışı tarzında damardan kan alınmıştır). Hacamat kanında (fanüste toplanan kanda) ve toplardamardan alınan kanda yapılan analizler neticesinde trigliserid ve HDL (iyi kolesterol) değerlerinde istatistik önem taşıyan bir farklılık bulunmamasına karşılık, kötü kolesterol olarak adlandırılan LDL ve LDL'nin HDL'ye nispetinde, mühim farklılıklar tespit edilmiştir. Diğer bir ifade ile hacamat neticesinde vücuttan daha fazla kötü kolesterol atıldığı anlaşılmıştır. 

Hacamatın biyokimyevî kan parametreleri üzerindeki tesirlerini belirleyen bir başka çalışma neticesinde normal metotla alınan kana nispeten hacamat kanında kötü kolesterol, trigliserid, ürik asit, alyuvar, hemoglobin, hematokrit, viskosite ve lenfosit seviyelerinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Araştırmacılar kırmızı kan hücresi ve hemoglobin sayısının yüksek olması sebebiyle hacamat kanının daha yoğun olduğunu belirtmişlerdir. Vücutta kan hücreleri ve hemoglobin seviyelerindeki azalmaya bağlı olarak, kan yoğunluğunun azalması ve akışkanlığının artmasının, arzulanan bir netice olabileceğini belirtmişlerdir. Ayrıca alyuvarların şekil bakımından farklı olduğu görülmüştür. Araştırmacılar bu durumun hacamat ile eski alyuvarların atılması sebebiyle ortaya çıktığını belirtmişlerdir. Hacamat sahasından hacamat kanına alyuvar, hemoglobin ve fibrinojen geçişi münasebetiyle hacamatın pıhtılaşma mekanizmalarında, vücuttaki kanın sirkülasyonunda ve neticede organ ve dokuların oksijenlenmesinde tesirli olacağı düşünülmektedir. 

Hacamat kanının ışık ve karanlık saha mikroskobu altında incelendiği diğer bir çalışma da hacamatın muhtemel bazı tesirlerini ortaya koyabilecek hüviyettedir. Tamamlayıcı tıbba yönelik metotlarda bir uzman olan David Parker, hacamat neticesinde elde ettiği kanları, boyanmamış ve sıvı hüviyetteki maddeleri incelemede kullanılan 'karanlık saha mikroskobu' ve ışık mikroskobu altında incelemiştir. Işık mikroskobu altındaki incelemelerinde, hacamat kanında bakteriyel aktiviteden de kaynaklanabilen yüksek seviyelerde toksik ve kimyevî maddelerin bulunduğunu tespit etmiştir. Taze kanın karanlık saha mikroskobunda incelenmesi ile de fazla miktarda asidin ve bilhassa kan pıhtılaşmasında vazifeli fibrin benzeri proteinlerin varlığı ortaya konmuştur. Bu durumun hususiyetle ağrılı ve yangılı bölgelerde uygulanan hacamat kanlarında daha belirgin olduğu belirtilmiştir. Araştırıcı söz konusu toksik ve kimyevî maddelerin hacamat sahasından uzaklaştırılması neticesinde taze kan dolaşımının ve dokuların oksijenlenmesinin artacağını, hastalığa ait belirtilerin azalacağını bildirmiştir. Işık mikroskobu ile gözlenebilen dejeneratif bozuklukları temsil eden alyuvarlar arasındaki beyaz gölcük benzeri sahaların ise aterosklerotik plâklardan (damar tıkanıklığına sebep olan plaklar), toksik metallerden ve kolesterolden meydana geldiğini belirtmiştir. 

Çalışmalar neticesinde hacamata dâir ciddi yan tesirlerin görülmediği belirtilmektedir. Hacamat yapılan sahada kanlanma ve damar genişlemesine bağlı sıcaklık ve terleme en sık görülen hâllerdir. Bununla birlikte hacamat yerindeki derin çizikler ve fanüslerin uzun süre hacamat sahasında bekletilmesi ile alâkalı olarak yağ foliküllerinde iltihaplanma oluşabilmektedir.

Hacamatın şifaya nasıl vesile olduğu hususu araştırılmaya muhtaç

Peki, hacamatın araştırmalar ile tespit edilen neticelere ulaşmasına vesile olan tesir mekanizmaları nelerdir? Hacamat hususunda inceleme yapan araştırmacılar söz konusu neticelerin görülmesine dâir kesin ifadelerden uzak kalmayı tercih etmektedirler. 

Hacamatın faydalı olmasının sebeplerinden birinin asidik karakterdeki toksik maddelerin kan yoluyla atılması olduğu, genel kabul görmektedir. Bilhassa yaşlanmaya bağlı olarak kan stazlarının görülmesi (kan akışının yavaşlaması) sebebiyle vücutta toksik madde artışı söz konusu olmaktadır. Atık maddeler, kirli havanın solunması, gıda ve içeceklerle toksik kimyevî maddelerin alınması, narkotik ilâçların metabolizması, vücuttaki normal metabolizma, tıbbî ilâçların metabolizması, travma ve kaza tesirleri, stres, asabi hâl ve depresyon neticesinde oluşabilmektedir. Kan akışının yavaşlaması sebebiyle kılcal damarlardan dokulara oksijen, su, mineral madde ve elektrolit gibi gıdaların, enzim, hormon ve immun sistem hücrelerinin girişi azalabilmektedir. Benzer tarzda karbondioksit ve diğer atık maddelerin deri, akciğer ve idrar yoluyla atılımı da azalmaktadır. Böylece organlar arzulanan seviyede normal faaliyetlerini gösterememektedir. 

Kanda biriken atık maddeler ve kan akışındaki yavaşlamaya bağlı olarak hipertansiyon, ülser, diyabet, eklem hastalıkları, migren, kalb hastalıkları ve kanser vakaları tetiklenebilmektedir. Diğer muhtemel bir mekanizma da hasarlı sahalardaki hücreleri kontrol eden ve hasarlı yapılardan prostaglandinlerin serbest kalarak atılmasına vesile olan kortizon seviyesindeki artıştır. Hacamatın, prostaglandinlerin, eklemler arasında birikerek ağrıya sebep olan ürik asitin, vücut tabiatına yabancı olarak algılanan ve atılmamasının yan tesirlere sebep olabileceği hasarlı doku parçalarının ve pek çok asidik karakterdeki toksik maddelerin masaj ve kanın vakumlanması ile atılımına sebep olduğu ifade edilmektedir. 

Şifa vesilesi olabilir ümidiyle tansiyon hastalarına hacamat uygulanmış ve müspet neticeler elde edilmiştir. Damarların aşırı dolgun olması neticesinde tansiyon ve migren oluşabilmektedir. Baş ağrılarında ve tansiyon vakalarında, hacamat neticesinde vücuttan kanın alınmasının tansiyonu giderebildiğine ve sinirler üzerindeki basıncın ortadan kalkması sebebiyle tansiyonun normal sınırlarına doğru çekildiğine yönelik kanaat bulunmaktadır. Bunlara ilâveten çalışmalarla ispatlanmamış olsa bile farklı hipotezler de bulunmaktadır. Beyinde ve spinal korda (omurilikte) ağrıya ait sistemlerden (peraqueductal gray, periventrikular bölge, rapha magnus çekirdeği, nükleus retikularis paragigantocelularis), serotonin, dopamin, endorfin ve asetilkolin salınmasının düzenlenmesi ve duyu sinirleri vasıtasıyla ağrı geçişinin engellenmesi, kandaki kortizon seviyesindeki artış ve prostaglandin seviyesindeki azalmalar hacamatın uyardığı muhtemel mekanizmalardır. Ayrıca hacamat sırasında vakumlama neticesinde oluşan masajın ve hacamat uygulanan noktaların akupunktur meridyenlerinin bir veya birkaçını ihtiva etmesinin ağrının giderilmesinde tesirli olacağı ihtimal dâhilindedir.

Kan üzerindeki hacamatın sebep olduğu bazı değişiklikler yukarıda anlatılmasına karşılık daha detaylı araştırmaların yapılması bir hayli ehemmiyetlidir. Hacamat ile interferon ve tümör nekrozing faktör seviyesinde artışın sağlanması ve lenf damarlarında lenfosit akışının kontrolü gibi muhtemel tesirlerle bağışıklık sistemini kuvvetlendirici neticelerin alınmasın söz konusu olabileceği araştırmacılar tarafından aktarılan diğer hususlardır.

Netice ve tavsiyeler

Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) pek çok hususta olduğu gibi sağlık hususunda buyurduğu pek çok hadîs, modern tıbbın gelişmesi ve ilmî araştırmalar vesilesiyle daha net anlaşılmaktadır/anlaşılacaktır. Hacamata dâir bugüne kadar gerçekleştirilen araştırma sayısı neredeyse bir elin parmaklarını geçmeyecek sayıdadır. Hacamatın tesir mekanizmalarının ne olduğu henüz araştırmaya muhtaçtır. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) hacamatta şifa olduğunu (Buhari, Tıb 7; İbn Mace, Tıb 22; Ahmed b. Hanbel, I, 246), hacamat yaptıranın herhangi bir hastalık için, bir başka ilâçla tedavi olmasa da zarar görmeyeceğini bildirmektedir (Ebû Davud, Tıb 4; İbn Mace, Tıb 21). Bu münasebetle hastalığı olan veya olmayan pek çok insanın rahatlamasına vesile olan hacamat hususunda, bilhassa Müslüman araştırmacılar olmak üzere bütün araştırmacıların detaylı araştırmalar yapması bir hayli elzem gözükmektedir. Bu tarz araştırmaların farklı ilim dallarında faaliyet gösteren akademisyenlerin ve araştırmacıların müşterek katkıları ile detaylı bir tarzda gerçekleştirilmesi gerekir. Ayrıca muhtemel tesir mekanizmalarının neler olabileceğine dâir istişarelerin yapılması, hacamatın daha iyi anlaşılmasına vesile olabilecektir. Araştırmacıların farklı tip tesir mekanizmalarını belirtmelerine karşılık çalışmalarında bu mekanizmalara dâir bir incelemeye detaylıca girmedikleri görülmektedir. Bu konuda çalışacak bir araştırmacı, kendisine bahşedilen ilim eşliğinde fikir jimnastiği yapmalı ve mevcut hipotezlerinin geçerliliğini araştırmaya dâir her türlü lâboratuvar tetkiklerine başvurmalıdır. 

Hacamat yapan haccamların veya hacamat sevdalılarının hastalığı bulunan –belki de modern tıbbın imkânları ile hastalığına çare bulunamayan insanların- insanlara hacamatı 'binbir derde deva' tarzında 'kesin' bir şifa vesilesi olarak görmesi ve göstermesi de doğru değildir. Zîrâ şifa vesilesi olarak Kâinatın Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellem) tarafından ehemmiyeti ifade buyrulan hacamatın yanlış fertlerce, yanlış zamanlarda, iyileşmesi cerrahî müdahalelere ihtiyaç duyan hastalık vakalarında, uygun olmayan uygulama tarzlarıyla yapılması, neticeye ulaşabilmek şöyle dursun, faydadan öte zarar getirebilir. Bu bakımdan modern tıp ile hacamatın birlikte düşünülmesinin, belki de hacamat enstitülerinin veya tıp fakültelerinde 'Tıbbi Nebevi'nin de içinde bulunacağı tamamlayıcı tıbba dâir uygulamaların gerçekleştirileceği bölümlerin kurulmasının, şuurlu akademisyenlerin gayretlerinin bir kısmını da bu sahada göstermelerinin ehemmiyeti ortadadır. 

Kaynaklar 

- Abdullah AlBedah, Mohamed Khalil, Ahmed Elolemy, Ibrahim Elsubai, Asim Khalil (2011) Hijama (cupping): a review of the evidence.fFocus on Alternative and Complementary Therapies Volume 16(1) March 12–16

- Niasari M, Kosari F, Ahmadi A: The effect of wet cupping on serum lipid concentrations of clinically healthy young men: a randomized controlled trial. J Altern Complement Med 2007, 13(1):79-82.

- Ahmadi, A., Schwebel, D. C., & Rezaei, M. (2008). The efficacy of wet-cupping in the treatment of tension and migraine headache. Am J Chin Med, 36(1), 37-44.

- Farhadi K, Schwebel DC, Saeb M, Choubsaz M, Mohammadi R, Ahmadi A: The effectiveness of wet-cupping for nonspecific low back pain in Iran:a randomized controlled trial. Complement Ther Med. 2009, 17(1):9-15.

- Jong-In Kim, Tae-Hun Kim, Myeong Soo Lee, Jung Won Kang, Kun Hyung Kim, Jun-Yong Choi Kyung-Won Kang, Ae-Ran Kim, Mi-Suk Shin, So-Young Jung and Sun-mi Choi (2011) Evaluation of wet-cupping therapy for persistent non-specific low back pain: a randomised, waiting-list controlled, open-label, parallel-group pilot trial12:146http://www.trialsjournal.com/content/12/1/146

- David Perker . Cuppıng/hıjama tımes. 1st ıssue january 2010. ıssn: 2041-9899 başlık a perspectıve on the effects and benefıts of the ancıent art of hıjama (cuppıng) therapyhttp://www.cuppingtherapy.info/resources/Cupping%20Hijama%20Times-vol2.pdf)

- Ludtke R, Albrecht U, Stange R, Uehleke B: Brachialgia paraesthetica nocturna can be relieved by "wet cupping"–results of a randomised pilot study. Complement Ther Med 2006, 14(4):247-53.

- Yeni Ümit, Dinî İlimler ve Kültür Dergisi, Yıl: 23, Sayı: 92 Nisan-Mayıs-Haziran 2011. Hz Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) ve Hacamat

- Duo, 1999. 100 cases of intractable migraine treated by acupuncture and cupping. J. Tradit. Chin. Med. 19: 205–206 1999.

- Michalsen A, Bock S, Lüdtke R, Rampp T, Baecker M, Bachmann J, Langhorst J, Musial F, Dobos GJ: Effects of traditional cupping therapy in patients with carpal tunnel syndrome: a randomized controlled trial. J Pain 2009, 10(6):601-8, Epub 2009 Apr 19.

- Azizkhani, M. The Efficacy of Hejamat in Treatment of Migraine (in Farsi). The Hejamat Researchm Institute of Iran, Tehran, 2000.

- Majid Niasari, Farid Kosari, and Ali Ahmadi. The Effect of Wet Cupping on Serum Lipid Concentrations of Clinically Healthy Young Men: A Randomized Controlled Trial The Journal of Alternative and Complementary Medicine. January/February 2007, 13(1): 79-82. doi:10.1089/acm.2006.4226. Published in Volume: 13 Issue 1: February 19, 2007

- http://www.healincupping.com/faqs.htm

- Kumar H. Repeated blood donation effective in treating hyperlipidemia.J Assoc Phys India 1994;42:468–469.