ERZURUM BİLMECELERİ (MESELLERİ)

Bilmeceler, bir ulusun en önemli kültürel varlıklarıdır. Nesilden nesile, dilden dile söylenerek günümüze kadar gelen sözlü halk edebiyatıdır.

Bir taraftan belli bir kafiye ve düzen içinde söylenirken diğer taraftan insanları düşünmeye ve kendi kültür elamanlarıyla bağ kurmaya yöneltir. Aynı zamanda söylenilen ortamlarda neşe ve eğlence kaynağı olur. Bazı argo hatta müstehcen kelimeler olsa da anlamlarında bir yanlışlık yoktur.

Anadolu’nun ilk Türk yerleşmelerinden olan Erzurum’un da elbet kendine özgü sözlü edebiyatı ve bilmeceleri çoktur. Bu bilmecelere halk dilinde ''Mesel'' denir. Önceleri bu meseller, aşıklar tarafından birbirlerine sorulur yine saz eşliğinde cevap verilirdi.

Bu bağlamda ben de unutulmasın ve dilden dile söylensin diye bize ait meselleri çeşitli sözlü ve yazılı kaynaklardan bir araya getirdim. Umarım sizler de eklemeler de bulunarak ya da paylaşarak bu güzel sözlü edebiyatımıza destek olursunuz.
(Çetin Külekçi)

BİLMECELERİMİZ
1- Alti gılli,
Üsdi düz?

(Hasır)

2- Aşşaği yener güle güle
Yuhari çıhar ağlıya ağlıya?

(Külek , su kovası)

3- Addan yer
Üsden sıçar?

(Rende)

4- Aşdi yola, gaşdi yola.
İki gardaş düşdi yola.
Biri gider biri gelir?

( Ayaklar)

5- Ateşde yanmaz,
Suda boğulmaz?

(Gölge)

6- At da var, it de var.
Bir kırtik ot da var?
(İsim)

7- Tarlada biter,
Makine tiker,
Sabah gahdığında,
Yüzüni öper?

(Havlu)

8- Ben neyidim neyidim?
Samur kürkli beyidim.
Felek beni şaşırttı,
Gapi ardına düşirtti?

(Çalı Süpürgesi)

9- Benim bir gızım var,
Gat gat cehizim var?

(Lahana)

10- Benim parlah gızım,
Cehizi dizili gızım,
Misafir gelir ağlar,
Misafir gider ağlar,
Babası geldığınde
Başına kelam bağlar?
(Semaver)

11- Bir süri guşlar,
Bağdat’ da işler,
Gendi gazanır,
Ele bağışlar?

(Arı)

12- Çarşıdan alınmaz,
Mendıle gonulmaz?

(Uyku)

13- Çıldır çıldır,
Bıldır bıldır,
Başi sarıhsız,
Bıyıhli hırhıs?

(Fare)

14- Çınçınli hamam,
Kubbesi tamam,
Bir gelin aldım,
Babasi imam?

(Çalar Saat)

15- Dam üsdünde dane dımbılar.
Bomba gibi gümbüler?
(Dolu)

16- Dam ardına sac goydum,
Cümle alemi ac göydüm?

(Ramazan)

17- Degeneğin ucu yemiş,
Bunu yiyen ölmemiş,
Ramazan da yemiş,
Yıne de Oruci bozulmamış?

(Dayak)

18- Demirden guyi,
Gümbürder suyi?

(Tüfek)

19- Dört köşedir
Beş değil,
Suyla başi
Hoş değil?

(Sabun)

20- El eleme,
Gol dolama,
Gırmızi sandıh,
Gızıl fındıh?

(Sevgili)

21- Elde fincan gezdirir,
Golda mercan gezdirir,
Ellerin sürüsi var,
Beni bir can gezdirir?

(Sevgili)

22- Etden gantar,
Altın dartar?

(Kulak)

23- Fuharanın cebinde durmaz,
Zenginin cebişnden çıhmaz?

(Para)

24- Yeniş yener,
Yohuş çıhmaz?

(Su)

25- Fedi fedi fettan,
Göyneği otdan,
Burni gemikden,
Gulaği Etden?

(Tavuk)

26- Fini fini finiler,
Derdi böyük iniler,
Dibi ağlar,
Tepesi delik?

(Havan)

27- İncedir, uzundur,
Kesikdir başi
Dürtdühçe, sürtdühçe,
Ahıdır gözyaşi?

Dolma kalem)

28- Kadı gaçar,
Götü sıçar?

(Araba)

29- Galayli tas,
Galdır as?
(Ayna)

30- Gara deve,
Girmez eve,
Kes başıni,
Girsin eve?

(Şemsiye)

31- Keser sapi,
Kel kitabi,
Beş dali var,
Beş budaği?

(El)

32- Gılli ağzıni açar,
Gılsız içine gaçar?

(Ayak ve Çorap)

33- Egri büyri buhari,
Sohim garnan yuhari?

(Soba borusu)

34- Sabahdan gahdım,
Beyaz gıza barmah atdım?

(Yoğurt)

35- Gırmızi boyaya boyadım,
Misafire dayadım?

(Çay)

36- Camdan guyi,
Guyuda suyi,
Suyun içinde yılan,
Yılanın ağzında mercan?

(Gaz Lambası)

37- Nefesi var,
Cani yoh,
Derisi var,
Gani yoh?

(Körük)

38- Pırıl pırıl pırtısi var,
Herkese meydan ohur,
Nikahsız garısi var
Abdestsiz ezan okur?

(Horoz)

39- Sohdum küsdi,
Çekdim küsdi?

(Cezve)

40- Sarıca.suluca,
Al eline, vur diline?

(Limon)

41- Yazın geyinir,
Gışın soyunir,
Meyvasını el alir,
Yarpağıni yel alir?

(Ağaç)

42- Yer altında guri gafa?

(Yer elması)

43- Bende var,
Sende var,
Onda var,
Ama sizde heç yoh?

44- Sari sarharam, düşerem diye gorharam.

(Ayva)
45- Ağ tarla, gara tohum. El eker, dil toplar.

(Kağıt, yazı)

46- Allah yapar yapısıni, demir açar gapısıni

(Karpuz)
47- Her eve anahtarsız girerem.

(Rüzgar)

48- Yüzi, gözi garışıh, beylerle çoh barışıh

(Kaymak)

49- Ateşi yahar pekmezi ahar.

(Çıra)

50- İri gözler,
ufah gözler,
yari gizler,
beni gözler.

(Tırhıç)

51- Çıngıllı hamam,
gurnasiı tamam,
bir gelin aldım,
babasi imam.

(Saat)

52- Ey melemez melemez,
tandır başına gelemez,
gelse de geri dönemez.

(Yağ)

53- Oy helinde helinde,
demir guşah belinde,
gece gündüz yol gider,
gine yerinde gine yerinde.

(Değirmen)

54- Alem yedi,
Adem yemedi.

(Meme)

55- Açıhdır av içinde
Örtülü gav içinde
Mollalar okumamış
Yohtur kitap içinde.

(Alın yazısı)

56- Altı yazi/üstü yazi
Dohtorun gızi.

(Sülük)

57- Allah'tan gorhmaz
Cennetten çıhmaz.

Çocuk)

58- Alçahtan gar yağdırır.

(Elek)

59- Al getir alvar getir.
Gelmezse yalvar getir
El değmemiş ağaçtan
Gohlanmamış gül getir.

(Gelin)

60- Fildir, fiştir

Kayadır, daşdır

Bunu bülmeyenin

Avradi boşdur

Elmas)

61- Dam üsdünde galayli tas

(Ay)

62- Bir yerinden girilir, üç yerinden çıhılır

(Gömlek)

63- İçi ateş, dışi daş
Biri guri, biri yaş

(Dünya)

64- Hanım içerde saçi dişarda.

(Mısır